Caz' ın Tarihçesi

Caz pek çok farklı insanların mirasından oluşmaktadır. 1800 lerde Amerika’nın güneyinde müzik Afrika kökenli kölelerin yaşam alanlarında hayatın ayrılamz bir parçasıydı. Kutlamalarda, yaslarda, eğlencelerde, çalışırken ve bu müzik Avrupa-Amerika geleneksel müziği ile harmanlanarak blues, ragtime ve diğer müzik formlarını yarattı

İlk ortaya çıkışından şimdiye dek, caz 19 ve 20. yüzyıl Amerikan popüler müziğinden etkilenmiştir. Caz terimi ilk batı kıyısında ortaya çıkmış ve Chigago’da 1915’lerde yapılan müziği tanımlamak için kullanılmıştır. Bu zamandan öncede caz New Orleans’ta yapılsa da caz ismi ile adlandırılmamaktaydı.

Caz’ ı tanımlamak oldukça zor çünkü Ragtime’dan günümüz Fusion akımlarına kadar değişkenliklere dayanır. Belki de onu bir sanat müziği formu olarak tanımlayabiliriz Amerika kökenli ama siyahların Avrupa müzüği ile karşı duruşlarıyla şekillenen bir form olarak

Köken:

1800 lerin başında Amerika’ya yüzbinlerce Afrikalı köle getirilir, bunların çoğu batı Afrika kökenli olup kendi müzik geleneklerini de beraberlerinde getirirler. 1843’e dek New Orleans’ta Afrika dans ve davullarının olduğu festivaller düzenlenir tıpkı benzerlerinin New York ya da New England’ ta yapıldığı gibi. Afrika geleneksel müziği Avrupa tarzı harmony içermez , tek seslidir.

19 uncu yüzyılın başlarında Avrupa sazlarını çalmayı öğrenen siyah müzisyenlerin sayısı artmaktadır. Sonuçta Güney Ameraika, Karayip ve diğer köle melodileri salon müziği olarak piyano ile icraya başlanır. Siyah köleler harmonik tarzlarıda öğrenerek kendi müzikleri ile harmanlarlar.

1890 -  1910 arası (RAGTIME):

1800 lü yılların sonunda güney Amerika’da Ragtime cazın gelişimine katkıda bulunan erken müzik tarzlarından biriydi. Ragtime tamamen piyano için bestelenirdi. Piyanist sol eliyle sabit olarak "boom-chic" bas ve akorları, sağ eliyle de ritmi değiştirerek çalardı bu ragging diye tanımlanırdı belki de ragtime buradan gelmektedir. Bu tazın önde gelenleri yandaki Scott Joplin, Artie Mathews ve James Scott idi.

Altta Scott Joplin ve Ragtime...

BLUES: 


Ragtime gibi- Blues ‘da caz müziğin gelişimine katkıda bulunan önemli bir tarzdır. Etkileyici ve vokal geleneğine bağlı Blues parçaları 20 inci yüzyıl başındaki Afro-Amerikan insanların duygu ve hikayelerini anlatır.

Blues sadece bir müzik türü değildir aynı zamanda o zamanki Afro-Amerikalıların hayat biçimidir.


Blues yorumcuları gitar ya da gitar,piyano, mızıka eşliğinde söylerlerO dönemin önemli Blues müzisyenleri Ma Rainey, Bessie  . Resim: (The Bolden Band 1905.)




Altta bir örnek....

1917-1920s  (Dixieland):

1910 yılların sonu ve 20’li yılların başında New Orleans’ta Blues ve ragtime diğer geleneksel yerel grupların ve diğer pek çok unsurun etkisiyle adına Dixieland denen caz tarzı doğdu ki bu geleneksel caz ya da New Orleans cazı olarakta bilinir. Caz büyük popülarite kazandığı içib kuzeyde New Orleans’tan Chigago’ya , New York, Kansas ve orta kesimde Midwest’ten Kaliforniya’ya yayıldı        

                                                           

Dixieland adı New Orleans’lı bir grup olan The Original Dixieland Jazz Band ‘ ten gelir. Grup bu tarz ilk çalışmayı 1917’de yapmıştır ve plak çok popüler olup uluslar arası tanınmıştır.

Dixieland caz gruplarının ortak enstrumanları trompet,kornet, klarnet, saksafon ve trombondur. Ritim kısımları ise banço, piyano, davul, yaylılar ya da tumba ile çalınır. Bu tarz genellikle enstrumental olarak icra olunur.

Dixieland cazın büyük ustaları içinde trompette Louis Armstrong & Bix Beiderbecke, piyanoda Jelly Roll Morton, trombonda Edward”Kid”Ory, kalrnette Sidney Bechet ve grup lideri olaral tabii ki trompette King Oliver ilk akla gelenlerdir.

Altta Dixieland'e bir örnek...






1920 ‘ler (Erken Big Band Müzik):

1920’lerde Dixiland cazın yükselişiyle 10 müzisyen ya da daha fazlasından oluşan orkestralarla icra şeklinde yeni bir tarz doğdu. Bu orkestralar Big Band olarak adlandırıldı. Bunlar klarnetten çok saksafona dayalı idiler. Tüm enstrümantasyon üç gruba ayrılmıştı;  pirinç grubu ( trompet ve trombonlar), nefes grubu ( saksafonlar ve kimi zaman klarnet) ve ritim grubu ( piyano, bas, davul, gitar ve daha sonraları vibe ). 

Genelikle Big Band arajmanları Standard bir formu takip eder :

1. Melodi tüm orkestra tarafından ahenk içinde çalınırdı; 2. Sololar melodinin özünü ve akorları çalardı.

Big Band orkestraları tarafından çalınan müzik Swing olarak adlandırıldı, bu insanların rahatça dans edebileceği bir tarzdı. Bu tarz hemen hemen 20 yıl  popüler oldu ve Swing 1940’ların ortalarına dek ulaştı. Bu süre zarfında yüzlerce orkestra ABD’ de çaldılar. Kimi zaman vokalist ile olmak üzere klasikler ortaya çıkardılar. En önemli orkestralar içinde ilk akla gelenler Duke Ellington, Benny Goodman, Fletcher Anderson orkestralarıdır. (Yanda 1921 Paul Whiteman & The Band)

Altta Paul Whiteman' dan bir örnek...



1930 ‘lar – 1940’lar ( Big Band patlaması):

Big Band müziği büyük durgunluk ve yaklaşan ikinci dünya harbine karşın 30’lar ve 40’larda popülaritesini arttırdı. Müzüisyenler bar ve kulüplerde saatlerce süren performanslar sergilediler. Radyonun yayılması Big Band müziğini insanların evlerine dek ulaştırdı.

Big Band patlaması büyük ustalarında orkestralarda yan yana çalmalrını sağladı. Örnel vermek gerekirse klarnetçi Benny Goodman, tromboncu Tommy Dorsey, mklarnet ve saksafoncu Jimmy Dorsey, tromboncu ve aranjör Glenn Miller, piyanist ve besteci Duke Ellington ve daha pek çoğu, tabii eşlik eden usta yorumcuları da unutmamak gerek destansı Billie Holiday, diva Ella Fitzgerald, Bing Crosby, Frank Sinatra gibi.

Altta Louis Armstrong & Billie Holiday' den bir örnek...

1940 ‘lar – 1950’ler ( Bebop):

Bebop tarzı Big Band’e büyük bir tezat olarak 1940’larda çıktı. Bu tarz ufak müzisyen gruplarınca icra olunurdu – 4 ya da 6 müzisyen. Ufak gruplar daha fazla solo imkanı müzisyenlere tanıyordu. Müzüiğin kendisi çok komplike melodi ve akorlardan oluşuyordu, Bebop daha çok dinlemeye yönelik dansa uygun olmayan bir tarz idi.
Bebop’un gelişmesine trompetçi Dizzy Gillespie ve alto saksafoncu Charlie Parker ön ayak olmuştur. Düzenli tarz Big Band müziği aksine düzensiz uzun ve kombine swing tarzı melodiler ortaya koymuşlardır.

Altta Gillespie & Parker'dan bir örnek..





Diğer akla gelen Bebop ustaları saksafoncu Sony Stitt, Dexter Gordon, gitarist Kenny Burrel, Tal Farlow, piyanist Oscar Peterson, Bud Powell, Thelonius Monk, basçı Charles Mingus ‘tur.



Cool Jazz:

1940’larda pek çok farklı tarz aynı anda ortaya çıkmıştır. Cool Jazz 40’ların sonunda Bebop ile aynı zamanda ortaya çıkar ve yıllarca popüler olarak kalacaktır. Bu tarz Bebop’tan daha yumuşak ,ince, güçlüdür ve 20 inci yüzyıl bestecilerinini Stravinsky ve Debussy gibi harmonilerinden etkilendiği söylenebilir.
Bu tarzın en önemli iki ismi trompetçi Miles Davis ve piyanist, besteci-aranjör Gil Evans’ tır. Diğer önemli müzisyenler arasında saksafoncu Garry Mulligan, Lee Konitz, trompetçi Chet Baker, gitarist Wes Montgomery, piyanist Dave Brubeck sayılabilir.


Altta Cool Jazz'a Miles Davis'ten bir örnek...




Latin Jazz  ( 1930’ lardan günümüze):

Latin etkisindeki caz Latin dans ritimlerinin caz melodileri ile kombinasyonu ile karekterize edilir. Amerikan müziğine Latin ezgilerinin etkisi 30’ larda başlamıştır. 50’ler ve 60’ larda bu etki tam manasıyla Mambo, cha-cha, samba ve Bossa-nova gibi Latin dans ezgilerinin etkisiyle güçlenmiştir. Samba ve Merenque tarzları bugünde Amerikan müziğinde etkisini sürdürmektedir

Kimi grup liderleri bu müzikten etkilenmişlerdir örnek olarakDizzy Gillipsie ( yanda) ve Stan Kenton, saksafoncu Stan Getz- Coleman Hawkins

Altta günümüzden bir örnek Eliane Elias Trio..

Free Jazz ( 1960’lardan günümüze):

Free Jazz cazda 1960’larda gelişen yeni yönelimleri kategorize etmek üzere kullanılan bir terimdir. Deneysel, kışkırtıcıdır. Yeni tınılar kullanır batı’ya ait olmayan Orta Doğe, Çin, Hindistan ya da Afrika müziklerinden. Müzisyenler bağımsız ve spontone çalarlar kimi zaman bu organize bir kaos hissi verir

Bu taza öncülük eden iki önemli isim saksafoncu Ornette Colemann( yanda) ve piyanist Cecil Taylor’ dır. Diğer akla gelenler piyanist Muhal Richard Abrams, Carla Bley’dir.

Altta Ornette Coleman'dan bir örnek...

Fusion ( 1970’lerde günümüze):

Bu tarz Jazz-rock veya Fusion olarak adlandırılmaktadır. Caz ve Rock ritimleri kombinasyonu ile oluşur. Genellikle akustikten çok elektroniktir. Synthesizerler, electro baslar ve gitarlar içerir.

En çok biline Fusion müzisyenleri, piyanist Chick Corea, Herby Hancock, gitarist Pat Metheny, basçı Stanley Clarke’dır

Başarılı Jazz-Rock grupları Weather Report, Chigago, Blood,Sweat and Tears ve Chase’ dir.

Altta Herbie Hancock'tan bir örnek...

Sizlere elden geldiğince kısa olarak engin bir deniz ya da dipsiz bir kuyu diye tanımladığım caz müziğinin tarihçesini yukarda anlatmaya çalıştım ve yazımın sonunda sonsuzluğa göçen büyük ustaları saygıyla anarak sizlere müzik dolu günler dilerim.